خاصیت انتخابی علف کشها در گیاهان زراعی

عوامل مؤثر بر انتخابی بودن علف کشها به شرح ذیل می باشد:

- سن گیاه و مرحله تکاملی:

گیاهان در دوره ها و مراحل معینی به علفکشها حساس هستند، بنابراین اگر علفکشها را در زمانی به کار برد که گیاهان زراعی بیشترین مقاومت به علفکش را داشته و علفهای هرز در حساس ترین مرحله زندگی خود باشند، می توان خاصیت علفکشی انتخابی را مشاهده نمود. برای مثال ترکیبی از علفکشهای پس از سبز شدن داینوسب-آنالاپ هنگامی که در مزرعه سویا قبل از بازشدن اولین برگها یا بعد از ظهور دومین برگهای سه برگچه ای، استفاده شود، بدون ایجاد آسیبی به سویا گیاهچه های علفهای هرز حساس از بین خواهند رفت. ذرت در مراحل قبل از تولید گلهای نر و بعد از مرحله خمیری شدن به بسیاری از علفکشهای قبل از سبز شدن، مقاوم است.

- ارتفاع گیاه:

از اختلاف ارتفاع بین علفهای هرز و گیاهان زراعی می توان برای پاشیدن مستقیم سموم بر روی علفهای هرز بدون آنکه بر روی گیاهان زراعی پاشیده شود، استفاده کرد. به این طریق از مواد شیمیایی که خصوصیت انتخابی محدودی دارند برای کنترل علفهای هرزی که با دیگر وسایل به طور مؤثری کنترل نمی شوند، در شرایط زراعی متعددی می توان استفاده کرد. به عنوان مثال استفاده از توفوردی، لینورون یا پاراکوات در سویا، استفاده از گلیفوسیت با یک سمپاش دوار که به طور افقی سم می پاشد، یا استفاده از سمپاش نمدی در سویا و پنبه، و یا استفاده از تعدادی از علفکشهای شاخ و برگ که برای کنترل علفهای هرز علفی در میان گونه های چوبی به کار می روند.

- اختلاف در میزان دوام سم:

اختلافات در شکل گیاهان، محل برگها و خصوصیت سطح برگها باعث اختلاف در میزان دوام سموم روی شاخ و برگ می باشد. گیاهان پهنبرگ واقعی در مقایسه با برگ باریکها که به صورت عمودی قرار می گیرند، میزان بیشتری از سموم را بر خود جذب و نگهداری می کنند. انواع لویی و پیاز به دلیل داشتن برگهای مومی و مستقیم، خیس کردنشان مشکل است. در حقیقت کنترل انتخابی برگ پهن ها با محلول های اسید سولفوریک در این نوع پیاز تا حد زیادی به علت خصوصیت اخیر می باشد.

- اختلاف در میزان نفوذ:

احتمالاً مهمترین عامل عملکرد انتخابی علفکشها در بین گیاهان با سنین متفاوت میزان نفوذپذیری آنها است، زیرا ضخامت کوتیکول با افزایش سن گیاه بیشتر می شود. این اختلاف احتمالاً یکی از دلایل عمده حساسیت بیشتر گیاهچه های جوان به علفکشها در مقایسه با گیاهان بالغ است. شواهد متعددی وجود دارد که تنها اختلاف در نفوذپذیری عامل انتخاب در بین گونه های علفی در مرحله یکسانی از رشد است. یکی از استثنائات نیتروفن است که برای کنترل علفهای هرز کلم استفاده می شود. نیتروفن به گونه هایی از کلم که دارای کوتیکول ضخیم هستند، آسیبی وارد نمی کند حال آنکه گونه هایی از کلم با کوتیکول نازک را از بین می برد (پرایر و همکاران،1971).

- اختلاف در انتقال:

در بدو ورود علفکشها ممکن است متصل به ترکیبات دیگر گردد، جذب سطحی قسمتهایی از سلول گردد و یا در بخشهایی از سلول مثل واکوئل باقی می ماند، در اینصورت علفکش برای حرکت به محل تاثیر در دسترس نخواهد بود. علفکشهای کلورامین در ریشه های کدو و لینورون در هویج از جمله علفکشهایی هستند که در بدو ورود غیر فعال می شوند.

- اختلاف در متابولیسم:

تغییر علفکش در داخل گیاهان یکی از دلایل عمده برای عملکرد انتخابی علفکش در میان گونه ها است. بعضی از علفکشها با سرعت بیشتری به وسیله گونه های مقاوم تجزیه یا متابولیزه می شوند. در اکثر حالات آنزیم های خاصی تغییر ماهیت علفکشها را با عمل کاتالیزوری خود سرعت می بخشند. این تغییرات بسته به نوع گیاه و علفکش ممکن است به طرق متفاوتی رخ بدهد. بعضی از مثالهای آن به قرار ذیل هستند:

دکربوکسیلاسیون: حذف گروه کربوکسیل از علفکش (قسمتی از تجزیه بسیاری از فنوکسی ها، اسید بنزوئیک و مشتقات اوره به این طریق انجام می شود).

هیدورکسیلاسیون: افزایش یک عامل هیدروکسیل به مولکول که اغلب با برداشتن یک اتم دیگر مثل کلر انجام می شود. این عمل معمولاً در فنوکسی ها، اسید بنزوئیک و علفکشهای تریازین انجام می شود.

هیدرولیز: تجزیه یک مولکول از طریق اضافه کردن آب. در تجزیه کاربامات، تیوکاربامات و مشتقات اوره انجام می گیرد.

دآلکیلاسیون: حذف یا زنجیره جانبی آلکیل از مولکول. این واکنش در تریازین ها، مشتقات اوره، کارباماتها، تیوکارباماتها و علفکشهای دی نیتروآنیلین انجام می شود.

- مقاومت ژنتیکی:

اختلاف ژنتیکی در میان گیاهان یک گونه ممکن است زیاد باشد و به بعضی علفکشها مقاومت نشان دهند. واریته های چغندرقند، ذرت و سویا واکنشهای مقاومتی متفاوتی از خود در برابر علفکشها نشان می دهند. این اختلاف در بین علفهای هرز نیز دیده می شود. مثلاً اکوتیپ های قیاق و خارلته واکنشهای متفاوتی به بعضی علفکشها نشان می دهند. در بعضی از حالات اختلاف دوبرابر یا کمتر است. طبق گزارشات توده هایی از علفهای هرز چون تاج خروس، سلمه و زلف پیر به علفکشهای تریازین از خود مقاومت نشان داده اند.

- نقش ترکیبات شیمیایی در خاصیت انتخاب:

با افزایش مواد شیمیایی می توان باعث افزایش یا کاهش فعالیت یا عمل انتخابی علفکشها شد. ترکیب دیکلوفوب-متیل با علفکشهای فنوکسی منجر به کاهش اثر دیکلوفوپ متیل در کنترل یولاف می شود.

کاشتن بذر و تولید گیاهچه در زمین دیگری بغیر از زمین اصلی را خزانه گیری و انتقال گیاهچه به زمین اصلی را نشاء کاری گویند.

دلایل و امتیازات خزانه گیری و نشا کاری به قرار زیر می باشند:

- بذر بعضی از محصولات (مانند توتون) بسیار کوچک بوده و نمی تواند در زمین اصلی و تحت شرایط معمول زراعی سبز و تولید گیاهچه نماید. چنین بذری در شرایط مساعد خزانه بخوبی سبز شده و تولید گیاهچه ای با قدرت رویشی مطلوب می نماید. عدم توان استقرار بذر در شرایط معمول زراعی سبب می شود که خزانه گیری اجتناب ناپذیر شده و مهمترین دلیل برای خزانه گیری و نشا کاری در این گونه محصولات باشد.

- طول فصل رشد طبیعی موجود در منطقه کوتاه بوده و چنانچه محصول به طور مستقیم و پس از مساعد شدن حرارت هوا در زمین اصلی کاشته شود نمی تواند سیکل حیاتی خود را به موقع و قبل از بارندگیهای شدید و یا سرما تکمیل نماید. کشت تنباکو در اصفهان با چنین مشکلی روبرو می باشد.

- امکان تهیه بستر عالی برای سبز شدن بذر و رشد گیاهچه در زمین کوچک خزانه وجود دارد. به این قطعه از زمین می توان مقدار زیادی کود آلی پوسیده و کود شیمیایی داد و شرایطی عالی برای رشد فراهم نمود. ضدعفونی زمین علیه بیماریهای خاکزی، دفع آفات و وجین علفهای هرز با سهولت بیشتری در خزانه امکان پذیر است.

- با کشت محصول در خزانه، فرصت بیشتری برای تهیه زمین اصلی بوجود می آید، وجود این فرصت امکان آن را می دهد که محصول دیگری برای مدت طولانی تری در زمین اصلی باقی بماند. بنابراین کاشت محصولاتی که به دوره رشد طولانی تری نیاز دارند و یا دیررس هستند امکان پذیر می گردد و استفاده بیشتری از زمین را ممکن می سازد. به این طریق برنامه ریزی تناوب زراعی تسهیل می شود.

- چون شرایط سبز شدن بذر مناسب است، درصد سبز شدن آن بالاتر بوده و در مقدار بذر مصرفی صرفه جوئی می گردد.

- به دلیل کوچکی زمین، در مقدار آب آبیاری مصرفی صرفه جوئی می شود.