میکروارگانیسم های بیماری زای حشرات
برخی از میکروارگانیسم ها در روی حشرات و کنه های گیاه خوار دارای فعالیت بیماری زایی بوده و توانایی ایجاد بیماری در میزبان خود را دارند. به طور کلی حشرات و کنه ها توسط ویروس ها، باکتری ها، پروتوزوئرها، قارچ ها، ریکتسیاها و نماتدها آلوده می شوند.به این مجموعه اصطلاحا Entomopathogen گفته می شود. در بین آن ها قارچ ها، باکتری ها، پروتوزئر ها و ویروس ها و نماتد ها اهمیت زیادی نیز دارند.
برخی پاتوژن ها ممکن است سبب شیوع بیماری های مستمر و پایدار در جمعیت حشرات و کنه ها شوند و گاهی نیز ممکن است به ندرت ایجاد بیماری نمایند. به علاوه، بعضی از این عوامل بیماری زا ممکن است برای میزبان خود بسیار خطرناک بوده و سبب مرگ و میر شدید آن شوند، در حالی که امکان دارد بقیه تنها اثرات مزمن ایجاد نمایند. کاربرد میکروارگانیسم های بیماری زا در کنترل حشرات، کنه های گیاهی و حتی مهره داران زیان آور، از بهترین و پیشرفته ترین روش های زیست شناسی کاربردی است. مزیت عمده آفت کش های میکروبی در ویژگی بی خطر بودن آن ها برای گونه های غیر هدف می باشد. در بعضی موارد قدرت تکثیر این میکروارگانیسم ها، آن ها رابه صورت یک حشره کش پایدار در می آورد. در برنامه های مدیرت تلفیقی آفات که هدف آن ها دسترسی به یک کنترل موثر، انتخابی و با حداقل اختلال در محیط زیست و سلامتی انسان است، این عوامل از وسایل ایده آلکنترل آفت به شمار می روند.به طور کلی از عوامل بیماری زای حشرات در مدیریت آفات به سه روش زیر استفاده می شود:
الف) استفاده حداکثر از بیماری هایی که به طور طبیعی رخ می دهتد.
ب) برای یک کنترل پایدار و طولانی مدت یک عامل بیماری زا را در داخل جمعیت حشره آفت پخش می نمایند تا باعث مرگ و میر و ایجاد تعادل طبیعی در اکوسیستم شود.
ج) از توکسین آن ها شبیه یک حشره کش و یا کنه کش استفاده می شود.
عوامل پاتوژن بسیار متنوع هستند ولی در حال حاضر اطلاعات کمی از آن ها در دسترس می باشد. امروزه بیشتر از فراورده های باکتری پاتوژن BT یا Bacillus thuringiensis وسوش های مختلف قارچ های پاتوژن Metarhizium anisopliae ,Beauvaria, Verticillium, Entomophthora بر علیه ملخ ها، تریپس ها، شته ها و زنبورهای تخم ریز اره ای استفاده می کنند و همچنین پا توژن Hirsutella thompsoni در کنترل کنه زنگار مرکبات و گونه های جنس Wolbachia در کنه های گیاه خوار به ویژه کنه تارتن دارای فعالیت پاتوژنیک است و امروزه این ترکیبات در بازار وجود دارند و حدود یک درصد آفت کش ها را تشکیل می دهند.
راه های انتقال عامل پاتوژن
1. بلعیدن: در هنگام تغذیه، وارد دستگاه گوارش شده و در معده حشره شروع به فعالیت می کنند.
2. نفوذ از جلد بدن: برخی از عوامل پاتوژن در شرایط مناسب محیطی به داخل بدن نفوذ می کنند. قارچ ها تندش یافته و ایجاد آنزیم کتیناز، کوتیکول را حل کرده و به داخل حفره عمومی بدن نفوذ می نمایند. معمولا قارچ ها در محیط مرطوب تندش می یابند. ولی برخی نماتد ها می توانند مستقیما از جلد بدن حشرات عبور کرده و وارد هموسل حشره می شوند.
3. انتقال از طریق والدین: برخی از آن ها می توانند دستگاه تناسلی حشرات ماده را آلوده نموده ولذا می توانند از طریق تخم نیز به نتاج منتقل شوند. ممکن است آلودگی تخم خارجی بوده یعنی در اثر ترشحات غدد ضمیمه دستگاه تناسلی ماده باشد. پوره یا لارو سن یک که پوسته تخم را برای خروج از تخم می خورند به عامل پاتوژن آلوده می شوند.همچنین برخی از پاتوژن ها نیز ممکن است توسط تخم ریز زنبور های انگل از یک حشره آلوده به حشره دیگر انتقال پیدا کنند.
دامنه میزبانی
برخی از عوامل بیماری زای حشرات از طیف وسیع میزبانی برخوردار بوده و عده ای دیگر نظیر ویروس ها و برخی از باکتری ها اختصاصی عمل کرده و حشره را الوده می کنند. باکتری Bacillus thuringiensis پاتوژن لارو بسیاری از بالپولکداران، در حالی که بسیاری از قارچ ها غیر اختصاصی عمل کرده و حشرات راسته های مختلف را آلوده می نمایند. ویروس های پاتوژن حشرات نیز نسبتا اختصاصی عمل می کنند.
عوامل موثر در پایداری پاتوژن های حشرات در طبیعت
عوامل محیطی نقش بسیار زیادی در دوام و پایداری عوامل پاتوژن ها در طبیعت دارند.
نور خورشید. پرتوهای خورشید نقش بسزایی در کاهش دوام عوامل بیماری زای حشرات محیط طبیعی دارد. به طوری که نیمه عمر آن ها در برابر نورخورشید بسته به نوع پاتوژن فرق می کند مثلا اسپور پروتوزوئر Nosema، کمتر از 4 ساعت، اسپورهای اکثر قارچ ها کمتر از 2 روز و اسپورهای باکتری B.thuringiensis کمتر از 3 روز دوام داشته و سپس از بین می روند.
دمای محیط. دمای محیط در طول عمر عامل پاتوژن موثر می باشد مثلا در کنترل لارو سفیده کلم، Pieris brassicae استفاده می شود که بعد از 10 دقیقه در 70 درجه سانتیگراد، 60 دقیقه در 65 درجه سانتیگراد و یا 24 ساعت در دمای 60 درجه سانتیگراد غیر فعال می شوند. همچنین این ویروس ها قادرند به مدت 5 روز در دمای 50 درجه، 20 روز در دمای 40 درجه 6 ماه در انبار در دمای 20- درجه سانتیگراد فعال باقی بمانند.
رطوبت محیط. رطوبت نسبی محیط معمولا روی دوام ویروس ها یا باکتری های اسپورزا تاثیری ندارند، ولی روی برخی نماتد ها، پروتوزوئرها و قارچ ها موثر است. نماتد های جنس Steinernema در رطوبت نسبی بالا بهتر دوام می آورند. اسپورهای اکثر قارچ ها در رطوبت نسبی بالا تندش پیدا می کنند و در رطوبت نسبی زیر 90 درصد تندش نمی یابند. اما از طرفی نیز رطوبت بالا اغلب دوام اسپورها را کاهش می دهد. به طور مثال برای جوانه زنی قسمت اعظم اسپورهای قارچ رطوبت زیاد لازم می باشد و یا در خشکی مطلق، اسپورهای پروتوزوئر Nosema algerae قادر به آلوده سازی میزبان نمی باشد، اما بسیاری از پروتوزوئرهای شاخه Microsporidia قادر به تحمل طولانی مدت خشکی پایدار هستند.
محیط استقرار عامل پاتوژن. نوع محل استقرار یک عامل پاتوژن در محیط طبیعی در دوام آن ها موثر می باشد به طوری که دوام عامل بیماری زا در خاک بیشتر از روی شاخه و برگ گیاهان است زیرا خاک آن ها را از نور مستقیم خورشید، خشکی و دمای نامناسب محافظت می کند. به همین لحاظ خاک مخزن طبیعی بسیاری از عوامل پاتوژن حشرات می باشد. نیمه عمر برخی ویروس های حشرات در خاک بیش از 600 روز است. برخی از عواملا پاتوژن در طبیعت مستقر شده و از سالی به سال دیگر دوام پیدا می کند و یا به عبارت دیگر استقرار عامل پاتوژن منجر به کنترل بیو لوژیک کلاسیک می شود و برخی دیگر فقط در سال زراعی جاری فعال می باشند وبرای سال بعد استقرار نمی یابد.
از مصرف سموم میکروبی زمانی نتیجه نطلوب کسب می شود که در مراحل اولیه رشد حشرات محسوب می شوند. آن ها عموما در دمای بالاتر بهتر اثر می کنند. این سموم عموما گوارشی بوده و برای تاثیر بهتر باید دز کشنده کافی آن ها وارد بدن حشره شود. دوره کمون نیز اهمیت زیادی دارد. برای اینکه دز کشنده ای از میکروب وارد بدن حشره شود باید از این مواد به همراه ماده غذایی حاوی ماده اشتها آور نظیر ملاس چغندر قند حشره تغذیه کند. برای حفاظت آن ها در برابر پرتو فرابنفش نورخورشید به آن ها مواد جاذب اشعه نظیر قرمز کنگو، حنا و ذغال فعال شده اضافه می کنند.
در انتخاب سموم میکروبی باید نکات زیر را در نظر داشت:
کاربرد آن ها راحت بوده و قابلیت اختلال با سموم شیمیایی را داشته باشند.
تولید انبوه آن ها آسان بوده و قابلیت انباری داشته باشند.
روی گونه های مورد هدف قابلیت بیماری زایی کافی داشته باشند.
از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشند.
دارای چرخه زیستی هماهنگ با آفت مورد نظر باشند.
در برابر عوامل نامساعد محیطی نظیر اشعه خورشیدی، دماهای بالا و تغییرات PH مقاوم باشند.
انواع پاتوژن بیماری زا در حشرات
بیمارگرها بر اساس دامنه فعالیت به دو دسته تقسیم می شوند:
الف) پاتوژن های سریع العمل
این عوامل سم تولید می کنند مانند B.t تعداد کمی از آنها به طور مستقیم یا غیر مستقیم وارد بدن میزبان می شوند و توانایی کشتن آنرا دارند. از خواص این بیمارگران تغذیه حشرات را در ظرف 24 ساعت مختل می کنند و بعدا مرگ تدریجی را در چند روز آینده سبب می شوند. این بیمارگرهای با اثر سریع را می توان مشابه حشره کشها بر علیه آفات با روش اشباعی مصرف نمود.
ب) بیمارگرهای کند اثر
این عوامل بیمارگر در مدت بیش از 24 ساعت در درون بدن میزبان خود حداقل یک بخش از زندگی خود را با استفاده از میزبان تکمیل می کند اغلب بیمارگرها از این نوع می باشند این بیمارگرها غیر قابل اعتماد و غیر موثر و بطئی اثر می کنند. از اینها غیر از روش اشباعی در سایر روشهای کنترل می توان استفاده کرد.
مزایای استفاده از پاتوژن ها برای کنترل حشرات گیاه خوار
1.در مقایسه با سموم، ایمن تر هستند زیرا فاقد خاصیت تجمعی در مواد غذایی بوده در انتقال زنجیره های غذایی کمترین نقش را دارند.
2. آن ها اثر منفی کمتری نسبت به سایر روش های کنترل بر روی محیط طبیعی به ویژه عوامل بیولوژیک دارند به طوری که هیچ اثر نامطلوبی روی دشمنان طبیعی ندارند.
یکی از اثرات جانبی سموم شیمیایی از بین رفتن دشمنان طبیعی در حین کنترل یک آفت یا بیماری موجب ظهور و گسترش آفت یا بیماری جدیدی در محیط می شود ولی پاتوژن ها چنین اثر نا مطلوب جانبی را در بر ندارند. همچنین امکان دارد جایگزین دیگری نیز به عنوان خاصیت boomerang یا خاصیت برگشت پذیری به وجود می اید به این ترتیب قبل از این که تاثیر ماده شیمیایی مصرف شده بر روی گیاه سم پاشی شده از بین برود آفت یا پاتوژن در حد خیلی بالایی تکثیر و گسترش یابد. اخیرا حشره شناسان توجه زیادی به استفاده از عوامل پاتوژن ها در مدیریت تلفیقی آفات از خود نشان داده اند. به این ترتیب که از دشمنان طبیعی آفت یا پاتوژن ها استفاده کرده و اگر احتیاج باشد، آن ها را با سایر روش ها تلفیق می نمایند. هدف از این کار رسیدن به میزان خسارت آفت در یک حد پائین و ثابتی است که مخصوصا در این زمینه عوامل کنترل میکروبی می تواند مفید باشد. عوامل کنترل میکروبی اغلب با سایر روش های کنترل، به خصوص کنترل شیمیایی سازگار بوده و می تواند توام با آن ها مصرف شود.
- لینک منبع
تاریخ: چهارشنبه , 07 مهر 1400 (04:44)
- گزارش تخلف مطلب